شایع‌ترین سرطان پس از سرطان پستان، سرطان ریه می باشد و کشنده‌ترین سرطان نیز محسوب میشود. بیش از ۸۰ درصد مرگ و میر به ازای هر مورد گزارش شده است. این بیماری در مردان بیشتر از زنان است و در وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین بیشتر دیده میشود.
سیگار به عنوان عامل اصلی آن و سایر عوامل خطر شامل: قرار گرفتن در معرض دود، پرتوهای یونیزان و برخی عوامل موجود در خانه‌های قدیمی همچون رادون و آزبست می‌باشد.
بهترین پیشگیری جهت سرطان ریه دوری از عوامل خطر آن مثل دود سیگار پیپ و غیره، عفونت اچ‌آی‌وی و سایر عوامل خطرزا که در بالا گزارش شده، می‌باشد.
شیوع این سرطان ۱.۴ میلیون نفر در آقایان و ۷۷۰ هزار نفر در خانم‌ها در جهان است.
مصرف مکمل‌های بتاکاروتن در کسانی که زیاد سیگار می‌کشند ممکن است باعث بروز سرطان ریه شود، مکمل‌های ویتامین e تاثیری در پیشگیری از بروز سرطان ریه ندارند.
سرطان ریه در مراحل اولیه اغلب با جراحی قابل درمان است. روش درمانی دیگری که اخیرا جایگزین عمل جراحی شده پرتو درمانی است. این روش با توجه به پیشرفت در رساندن پرتو به ناحیه درگیر در ریه، درمان سرطان‌های محدود به ارگان را امکان پذیر ساخته است. شیمی درمانی به صورت درمان کمکی با رادیوتراپی یا جراحی قابل انجام می باشد. در حال حاضر داروهای جدیدتری که بر پایه نوع جهش در ژن‌های دخیل در ایجاد سرطان ریه کشف شده است، قابل استفاده می‌باشد.
با پیشرفت در رادیوتراپی و افزایش دقت در قرارگیری بیمار زیر دستگاه و هدف گیری برای تومور، همچنین با استفاده از راهنمایی تصویربرداری حین درمان، نتیجه بخشی از نظر کنترل لوکال تومور و همچنین طول عمر در سرطان ریه بهبود یافته است.
به وسیله دستگاه‌های جدید رادیوتراپی و درمان‌های جدید (نقطه زن) شدت اشعه در نقاط مختلف بصورت سه بعدی یک دوز زیاد با شدت بالا از اشعه بر روی تومور با دقت بالا متمرکز شده و بافت‌های سالم و اطراف تومور به شدت محافظت میشود. دستگاه‌های جدید شتاب دهنده خطی و همچنین دستگاه‌های توموتراپی که توانایی درمان تومور با دوز بالا و شدت بالا به صورتIMRT و امکان تصویربرداری به صورت سی تی اسکن در حین درمان را دارند، امکان درمان این تومورها با احتمال خیلی بالا بوجود آمده است.
SABR یک روش جدید پرتودرمانی است که این امکان را به وجود می‌آورد تا دوز بالایی ازاشعه ایکس به ناحیه تومورال تابش پیدا کند که بخصوص در تومورهای کوچک مورد استفاده قرار میگیرد. دراین روش درمانی هدایت و رسیدن اشعه بوسیله بررسی تصویربرداری اختصاصی حین درمان پیگیری می شود. برای این کار دستگاه تصویربرداری به ماشین درمانی اضافه شده است تا در حین درمان، رسیدن دزهای بالای اشعه با دقت بالا بر روی ناحیه توموری بدون آنکه دوزهای غیر قابل تحمل به ارگان‌ها و بافت‌های سالم اطراف برسد متمرکز گردد.
سرعت بالای ارسال اشعه درمانی به ناحیه تومورال با توجه به خصوصیات خاص این نوع دستگاه‌ها امکان‌پذیرشده شامل سرعت بالای تابش اشعه و میزان دز بالای تابش در واحد زمان است. سرعت بالا باعث میشود که مقدار زیادی اشعه در کوتاهترین زمان تابیده شود و درنتیجه امکان عدم تطابق بین ناحیه تابش شده و ناحیه مشخص شده درمانی به حداقل برسد.
براین اساس دز بالا در هر جلسه در تعداد جلسات محدودتر درمانی قابلیت انجام پیدا می کند در حالی که درروش‌های معمول پرتودرمانی تعداد جلسات بیشتر است.
برای چه کسانی ممکن است SABR روش درمانی خوبی باشد؟ (البته روش درمانی و دستگاه مربوطه توسط پزشک درمانگر مشخص می شود)
در موارد زیر روش درمانی SABR قابل استفاده است:
- سرطان ریه در مراحل اولیه
- عود سرطان ریه
- سرطان ریه با مکان‌های اولیه متعدد در ریه
- سرطان کبد در مراحل اولیه
- سرطان پروستات
- سرطان‌های ديگری که عود کرده یا پیشرفته می‌باشند
مراحل انجام روش رادیوتراپی :SABR
ابتدا پزشک رادیوآنکولوژی بعد ازبررسی‌های گوناگون تشخیصی و تعیین گسترش بیماری سرطان، این روش درمانی را برای بیمار توضیح می‌دهد و مزایای آن را مشخص کرده و عوارض احتمالی یا مشکلات مربوط به این درمان را با بیمار درمیان می گذارد و هرگونه سوال بیمار را پاسخ می‌دهد.
پس از موافقت، بیمار دروضعیت درمانی برای انجام سی تی اسکن از ناحیه درمانی مورد نظر پزشک، برروی تخت شکل دهی بدن و در دستگاه سی تی سیمولاتور قرار میگیرد. از این تصاویر سی تی اسکن برای شبیه سازی درمان در سیستم طراحی درمان استفاده میشود.
پزشک، بعد از بررسی تصاویر و تعیین تاثیرات تنفس، برروی جابجایی ناحیه تومورال در هنگام تابش اشعه در سی تی اسکن چهاربعدی، در سیستم طراحی درمان ناحیه تومورال مورد نظر را مشخص میکند. تمرکز اشعه بر روی ناحیه تومورال و حفاظت از ارگانهای سالم اطراف بر روی شبیه ساز بررسی شده و سپس طراحی درمان آماده اجرا بر روی بیمار خواهد بود.
در روز شروع درمان (Setup) بیمار برروی تخت درمان در وضعیت مشابه سی تی اسکن قرار میگیرد.
سی تی گرفته شده بر روی تخت درمان با سی تی اسکن طراحی درمان مقایسه شده و جابجایی های لازم، برای یکی شدن قرارگیری فضایی توموردر این دو سی تی انجام شده و امکان تابش به وجود خواهد آمد.
عوارض روش SABR (Side effects):
با توجه به آنکه تابش اشعه در SABR دقیق‌ترازانواع معمولی رادیوتراپی است و ناحیه تابش معمولا کوچکتر می‌باشد، بیشتر بیماران عوارض خاصی ندارند. احساس خستگی و واکنش پوستی مختصر شبیه آفتاب سوختگی که برای مدتی بعد از درمان طول می‌کشد و سپس بهبود می‌یابد شایع است. التهاب ریه که به صورت سرفه‌های مختصر و کوتاهی نفس خود را نشان می‌دهد و درد مختصر در نواحی از قفسه سینه که البته در بخشی از بیماران و وابسته به ناحیه درمانی مورد نظر است، دیده می شود که البته عوارض دیگر این روش می باشد البته این عوارض در بسیاری موارد درمان پذیر و قابل تامل بوده و با توجه به احتمال بهبودی کامل(Cure) که بوسیلهSABR بوجود می آید قابل پذیرش است.
کنسر ریه بیماری است که از نظر درمان پذیری بسیار مشکل است و در بسیاری مواقع در مراحل پیشرفته مشخص میشود. به این علت طول عمر پنج ساله این بیماران حدود ۱۵ درصد است، که البته روش‌های بیماریابی قبل از داشتن علائم (Screening program) در مورد بیمارانی که ریسک بالایی از ایجاد این بیماری دارند و سن بالای ۵۵ سال داشته و به طور طولانی مدت سیگار مصرف می‌کنند (بیش از یک پاکت سیگار در روز به مدت ۳۰ سال) باعث می شود که بیماری در مراحل اولیه کشف شده وبنابراین احتمال بهبودی و درمان بالاتررود.
بعضی از بیماران در برنامه‌ریزی‌های درمانی خاصی بنام Clinical trial ) که انتظار می‌رود از نظر تئوری احتمال اثربخشی بیشتری نسبت به درمان‌های قبلی داشته باشند( قرار داده می‌شوند تا اثربخشی این درمان‌ها مشخص شده و با اطمینان بیشتری در آینده بعد از تعیین میزان تاثیر آنها در جلوگیری از عود مجدد و یا ایجاد طول عمر بیشتر برای بیماران دیگر استفاده گردد.
در درمان SABR براساس Clinical Trial ها میتوان دز ۶۰ گری از اشعه را در فقط ۸ جلسه به ناحیه مورد نظر تابش کرد، در حالی که این تعداد جلسات و این مقدار دز در درمان های معمولی طی ۳۰ جلسه انجام میشود.
در گذشته مراحل ابتدایی کنسر ریه فقط توسط جراحی امکان پذیر می نمود، اما به تدریج بدنبال پیشرفت در رادیوتراپی روشSABR جای جراحی را در تومورهای محیطی ریه گرفته وباتوجه به نتایج درمان پذیری و داشتن عوارض کمتر، در حال حاضر حتی این روش درمانی در مورد تومورهای مرکزی ریه هم امکان‌پذیر شده است و در تومورهای (Ultra central) یعنی تومورهای بسیار نزدیک به درخت راه های تنفسی ریوی (تراکئوبرانشیال) هستند و یا بسیار نزدیک به نای و مری و عروق ریوی و پریکارد و شبکه بازویی عصبی قراردارند و دراین موارد ممکن است حجم درمانی با دز بالا با این ارگانهای سالم کناری همپوشانی داشته باشد، باز هم با کمترین عوارض قابل انجام است.