شیمی‌درمانی مشابه هرگونه درمانی دارای عوارضی می‌باشد که به نوع درمان و نوع دارو بستی دارد:

1. حاد: در فاصله زمانی کوتاه پس از تزریق دارو بروز می‌کند.
2. مزمن: در طی چند روز پس از تزریق بروز می‌کند.

در صورت بروز هر یک از عوارض زیر بایستی با تیم درمانی و پزشک‌تان مشورت کنید:

• افزایش دمای بدن به ۳۸ درجه و بالاتر
• حملات لرز
• خونریزی از بینی یا لثه که بعد از ۱۰ دقیقه قطع نشود.
• زخم دهانی شدید که مانع خوردن یا نوشیدن شود.
• عدم کنترل تهوع و استفراغ حتی با صرف دارو
• اختلال در تنفس
• اسهال شدیدی که به راحتی کنترل نشود.

اختلال در سلول‌های خونی:

داروی شیمی‌درمانی به طور موقت باعث کاهش سرعت تولید سلول‌های خونی در مغز استخوان می‌شود. در ابتدای درمان و قبل از هر دوره تزریق یک آزمایش خون گرفته می‌شود. عوارض اصلی شیمی‌درمانی روی سلول‌های خونی شامل موارد زیر است:

۱) عفونت: اگر سلول‌های سفید خون که مسئولیت مقابله با عفونت را دارد پایین بیاید، بدن مستعد عفونت می‌شود. شانس این اتفاق ۷ الی ۱۰ روز پس از شیمی‌درمانی بیشترین است.

علائم عفونت شامل: تب بالای ۳۸ درجه، لرز، اسهال، سوزش ادرار، درد شدید شکمی، خارش یا ترشح غیرمعمول واژینال، سرفه یا گلودرد شدید، هر گونه تورم قرمزی یا التهاب اطراف زخم یا محل تزریق

رعایت نکات زیر در طول دوره تزریق توصیه می‌گردد:

• از مواجهه با افرادی که عفونت ریوی، آبله مرغان، تب و سرماخوردگی و تزریق واکسن(زنده) داشته‌اند، پرهیز کنید.
• حمام روزانه و تعویض لباس و روکش تخت
• شستن مکرر دست‌ها در طی روز قبل از غذا و بعد از توالت
• هنگام باغبانی، اصلاح صورت و درست کردن غذا مراقب باشید تا از برش و پارگی پوست جلوگیری شود و از دستکش استفاده کنید.
• از میوه‌ها و غذاهای سالم و تازه استفاده کنید.
• از حضور در مکان‌های شلوغ و در بسته که تهویه مناسبی ندارند خودداری کنید و ترجیحاً با ماسک تردد کنید.
• از تزریق واکسن قبل از مشورت با پزشک‌تان خودداری کنید.
• ناخن‌های خود را به آرامی و با دقت بگیرید.
• از مسواک نرم و خمیر دندان مخصوص لثه‌های حساس استفاده کنید.
• برای اصلاح صورت به جای تیغ، از ریش تراش برقی استفاده کنید.
• در صورتی که پوست خشک دارید از لوسیون یا روغن استفاده کنید و روزانه دوش با آب ولرم بگیرید.

۲) کم خونی: اگر هموگلوبین (Hb) افت پیدا کند شما دچار علائم زیر خواهید شد:

• احساس خستگی
• عدم توانایی در انجام فعالیت‌های معمول به علت خستگی
• تنگی نفس
• احساس تپش قلب
• سیاهی رفتن چشم‌ها

راهکارهایی برای کنترل علائم کم خونی:

• حداقل ۸ ساعت خواب مفید در شب داشته باشید.
• از انجام فعالیت‌های غیرضروری خودداری کنید.
• رژیم غذایی پرکالری و پر پروتئین استفاده کنید.
• به آرامی از جا بلند شوید تا دچار سرگیجه نشوید.

۳) خونریزی: پلاکت در ایجاد لخته و جلوگیری از خونریزی نقش دارد.

علائم کمبود پلاکت به شرح زیر است:

• خونریزی غیرقابل توجیه
• خونریزی از لثه یا بینی
• نقاط قهوه‌ای به علت خونریزی زیر پوست
• درد شدید در مفاصل
• ادرار حاوی خون
• مدفوع حاوی خون روشن یا تیره

رعایت نکات زیر در طول دوره تزریق توصیه می‌گردد:

• هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک مصرف نکنید و در مورد مصرف آسپیرین در شرایط افت پلاکت با پزشک مشورت کنید.
• از ورزش‌ها و فعالیت‌های سنگین که احتمال آسیب و ضربه به بدن‌تان وجود دارد خودداری کنید.
• مراقب باشید تا هنگام استفاده از سوزن، قیچی، اتو و … به پوست‌تان آسیب نرسد.
• مراقب باشید تا دچار یبوست و زخم مقعد نشوید.
• از دستکاری بینی خودداری کنید.

مقدمه

برنامه غذایی بخش مهمی از درمان سرطان است و استفاده از غذاهای مناسب، قبل، بعد و در طی درمان به شما کمک می‌کند تا احساس بهتری داشته باشید و قوی‌تر بمانید. در شیمی‌درمانی بافت‌های بدن آسیب می‌بینند پس رژیم غذایی باید دارای کالری بالا و کافی برای حفظ وزن و پروتئین کافی برای بازسازی بافت‎‌هایی که در اثر شیمی‌درمانی آسیب می‌بینند باشند.

عوارض جانبی بیماری و درمان‌های آن، غذاخوردن را برای بسیاری از بیماران دشوار می‌کنند. از جمله عوارضی که در غذا خوردن ایجاد اختلال می‌کنند، عبارتند از:

• بی‌اشتهایی
• حالت تهوع و استفراغ
• اسهال
• یبوست
• زخم دهان
• مشکل در بلع
• درد

بیمارانی که تغذیه مناسب در پیش می‌گیرند، بهتر درمان‌های معمول را تحمل می‌کنند و شانس بیشتری در بازیابی سلامت خود دارند.

توصیه‌های غذایی

• از انواع میوه‌ها، سبزیجات پرکالری، غذاهای حاوی میوه‌جات و سبزی‌های رنگی در رژیم غذایی روزمره استفاده کنید.
• از مغزیجات (گردو، پسته فندق و …)، لبنیات کم چرب (شیر، پنیر، ماست و …)، نوشیدنی‌ها (آب، چای، قهوه، آبمیوه خالص و …) استفاده کنید.
• از غذاهای حاوی پروتئین (پروتئین گیاهی مانند عدس، لوبیا و … و پروتئین حیوانی مانند ماهیچه، کله پاچه و تخم مرغ) استفاده کنید.
• از قندهای طبیعی (شیره خرما، انگور، عسل و خرما، به‌جای مواد قندی مصنوعی استفاده کنید.
• یک سوم بشقاب باید حاوی مواد مشتق شده از حیوانات نظیر گوشت، ماهی، پنیر و دو سوم حجم بشقاب حاوی غذای گیاهی باشد.

محدودیت‌های غذایی

• شکر، آبمیوه‌های صنعتی شیرین، شیرینی تر، خامه و کیک محدود شود.
• کربوهیدرات تصفیه شده (آرد سفید، برنج سفید، نان سفید و پاستا سفید) محدود شود.
• چربی‌های ترانس (روغن‌های استخراج شده حیوانی) باید کمتر استفاده شوند.
• غذاهای حاوی مواد نگهدارنده و افزودنی (کنسرویجات و غذاهای فست فود و بیرونی) استفاده نشود.

بی‌اشتهایی

• غذاها را در وعده‌های غذایی بیشتر ولی با حجم کمتر استفاده کنید.
• زمانی که در خوردن غذا مشکل دارید، از غذاهای مایع استفاده کنید.
• سعی کنید غذاهای دلخواه‌تان را مصرف کنید.
• شکل غذا را اشتها آور کنید.
• سعی کنید غذا در محیطی که بیمار است پخت نشود.
• از چاشنی‌های گوناگون مانند لیمو و آبغوره برای تحریک اشتها و ترشح بزاق استفاده کنید.
• سعی کنید در بین غذا، آب و مایعات مصرف نکنید تا حجم معده با آب پر نشود.
• مقداری آرد، پودر جوانه گندم، بلغور گندم به غذاهای مایع مانند سوپ و آش اضافه کنید.
• زمانی که حال‌تان بهتر است از فرصت استفاده کرده و غذای بیشتری میل کنید.
• به هنگام صرف غذا تا حد امکان راحت باشید.
• ورزش منظم به افزایش اشتهای شما کمک می‌کند. قبل از غذا خوردن کمی قدم بزنید.

تهوع و استفراغ

• در مواقعی که احساس تهوع دارید، نفس عمیق بکشید.
• تکه‌های یخ در دهان قرار دهید. بیسکوییت زنجبیلی بخورید.
• لقمه‌های غذایی کوچک و زود هضم صرف کنید.
• از غذاهای پرچرب، سرخ شده، پر ادویه و دارای بو و مزه تند پرهیز کنید.
• از غذا خوردن در فضاهای بسته، بسیار گرم یا مملو از بوی غذاهایی که باب میل شما نیستند پرهیز کنید.
• غذاها و نوشیدنی‌ها را در درجه حرارت اتاق و یا سردتر میل کنید.
• پس از غذا خوردن، به حالت نشسته روی صندلی استراحت کنید. بلافاصله پس از خوردن دراز نکشید.
• روز تزریق از غذاهای سنگین که هضمش دشوار است خودداری کنید.
• لباس‌های راحت و آزاد بپوشید.
• مایعات را یک ساعت قبل از غذا بخورید و تا حد امکان همراه با غذا ننوشید.

خشکی دهان، بلع دشوار

• آب نبات‌های ترش، لیمو، تکه‌های یخ، آدامس‌های بدون قند می‌توانند باعث ترشح بزاق شوند.
• هر چند دقیقه یکبار مقداری آب بنوشید تا به بلع شما کمک کند و صحبت کردن‌تان را آسان کند.
• غذاهای پوره شده و نرم که بلع‌شان راحت است میل کنید.

زخم دهان و لثه

• در صورت بروز زخم در دهان به پزشک خود اطلاع دهید.
• از غذاهای با قوام نرم مانند پوره سیب زمینی، رشته سوپ، فرنی، ماست، ژلاتین، تخم مرغ، سوپ و … که آسان جویده و بلع می‌شوند استفاده کنید.
• از مصرف غذاها یا مایعاتی که دهان را تحریک می‌کنند مانند آب مرکبات و آبمیوه‌های اسیدی مانند آب پرتقال و آب لیمو، غذاهای شور، تند و ادویه دار بپرهیزید.
• برای صرف غذا از قاشق‌های کوچک مانند قاشق مرباخوری و یا قاشق کودکان استفاده کنید.
• از مسواک نرم استفاده کنید.
• اگر مخاط دهان زخم است، مصرف خوراکی‌های اسیدی مثل گوجه فرنگی، پرتقال و غذاهای ترش ممکن است سوزش را بدتر کند.

اسهال

• باید مصرف مایعات، چای، انواع میوه‌ها و آب میوه‌ها را به منظور جایگزینی آب از دست رفته افزایش دهید.
• به هیچ عنوان از نوشیدنی‌های قندی غلیظ مانند نوشابه استفاده نکنید.
• روزانه به جای سه وعده غذای پر حجم، از چند وعده غذای سبک استفاده کنید.
• از مصرف مواد غذایی نفاخ خودداری کنید.
• مواد غذایی مفید برای زمان ابتلا به اسهال شامل: ماست، پنیر، سیب زمینی آب‌پز، کته برنج، ماکارونی، مرغ آب‌پز و یا کبابی، میوه‌ها و سبزیجات پخته استفاده کنید.

یبوست

• مقدار زیادی مایعات بنوشید.
• حدود نیم ساعت قبل از اجابت مزاج، یک نوشیدنی ولرم بنوشید.
• اگر با توجه به نوع بیماری خود محدودیتی نداشتید، از غذاهای حاوی فیبر مثل سبوس، نان گندم کامل، غلات، میوه‌ها و سبزیجات تازه استفاده کنید.
• فعالیت بدنی مناسب و متناسب با شرایط بیماری‌تان داشته باشید.

کم‌خونی

حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد بیماران در طول درمان شیمی‌درمانی دچار کم‌خونی می‌شوند. موارد زیر برای جبران کم‌خونی در این بیماران توصیه می‌شود.

• رژیم غذایی متعادل با مقادیر مصرف کافی از گروه گوشت و پروتئین و مغزیجات توصیه می‌شود.
• تا یک ساعت پیش و پس از غذا چای مصرف نشود.
• مصرف منابع ویتامین C مانند آب پرتقال، گوجه فرنگی و … همراه غذا، جذب آهن را افزایش می‌دهد.
• خودسرانه داروهای مکمل مصرف نکنید.